هنرهای دستیِ سنتی مثل پته‌دوزی، به مثابه پنجره‌ای به گذشته و ریشه‌های فرهنگی عمیق ما عمل می‌کنند. پته‌دوزی، این هنر زیبا و دقیق، بیش از آنکه فقط فعالیتی هنری باشد، روایتگر داستان‌ها، افسانه‌ها و تاریخ یک منطقه است. همین حالا که در مورد پته‌دوزی در حال نوشتن هستیم، هیجان‌زده‌ایم. از بس که این هنر، اصالت دارد و زیباست.
تصور کنید، در کنار یک هنرمند پته‌دوز، نشسته‌اید و از نزدیک شاهد تبدیل شدن تکه‌ای پارچه ساده به اثری هنری و پُر از حس و حالِ خوب هستید. چه حال خوبی دارد! این هنر، که ریشه در دل تاریخ و فرهنگ مناطق مختلف ایران دارد، نه‌تنها نمایانگر مهارت و ظرافت هنرمندانه است، بلکه بیانگر ارتباط عمیق آنها با طبیعت و محیط اطراف است.
وجود تکه‌های پته در زندگی شلوغِ امروزی برای آرامش ذهن و روانِ شما بسیار کمک‌کننده است. می‌توانید در گوشه‌ای از خانه خود، بخشی از این سنت زیبا را زنده نگه دارید. در ادامه، قرار است شما را با تاریخچه پته‌دوزی، معانی نهفته در پشت طرح‌ها و نحوه به کارگیری این هنر در زندگی روزمره آشنا کنیم.
پته چیست؟
قبل از این که برویم سرِ اصل ماجرا، اول ببینیم پته چیست؟ پته‌دوزی هنری است که ریشه در دل فرهنگ و هنر ایران دارد و به‌ویژه با استان کرمان گره خورده است. این هنر زیبا نوعی از رودوزی‌های سنتی است که روی پارچه‌های پشمی و ضخیم، معروف به عریض اجرا می‌شود. هنرمندان پته‌دوز که بیشتر از زنان و دخترانِ اصیل ایرانی هستند، با استفاده از سوزن و نخ‌های رنگی، نقوشِ ذهنی را که برگرفته از پندارها و بینش‌های شخصی خودشان است، بر زمینه این پارچه‌ها به تصویر می‌کشند.
پته‌دوزی نه‌تنها هنری زیبا و دلنشین است، بلکه به‌عنوان بخشی از هویت فرهنگی مناطقی شناخته می‌شود که این هنر در آنها رواج دارد. این هنر نمادی از هنرمندی، صبر، دقت و خلاقیت است که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و همچنان به‌عنوان یکی از گنجینه‌های فرهنگی ایران مورد توجه قرار می‌گیرد.
پته نوعی پارچه پشمی است که به‌طور سنتی به‌عنوان شال یا عریض شناخته می‌شود. این پارچه با استفاده از سوزن و نخ‌های پشمی رنگارنگ، کرک یا ابریشم، زمینه‌ای برای خلق نقوش زیبای دوخته‌شده فراهم می‌آورد. برای رنگرزی این نخ‌ها، از رنگ‌های طبیعی حاصل از منابع حیوانی و گیاهی استفاده می‌شود، که رنگ‌های حیوانی از صدف و قرمزدانه و رنگ‌های گیاهی از منابعی چون روناس، نیل، پوست گردو، گلرنگ، الزاره و چوب‌های زرد به دست می‌آیند.
شال یا عریض که اساس کار رودوزی است، معمولاً در رنگ‌های سفید، سیاه و عنابی یافت می‌شود. در گذشته، تولید عریض به‌وسیله دستگاه‌های بافندگی دستی انجام می‌گرفت، اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی، از دستگاه‌های برقی برای این منظور استفاده می‌شود. طبق نظر کارشناسان مرکز صنایع دستی کرمان، بهترین کیفیت پته، آن دسته است که روی شال‌های سفید یا سیاه و رنگی دوخته شده باشد.
ریس و عریض در پته‌دوزی
اجازه دهید تا به طور دقیق‌تر با ریس و عریض آشنا شویم. در هنر پته‌دوزی، اصطلاحات «ریس» و «عریض» به‌ترتیب به نوعی از نخ و پارچه اشاره دارند که در این هنر به کار می‌روند.
ریس
«ریس» در زمینه پته‌دوزی، به نخ‌هایی گفته می‌شود که برای دوختن نقوش روی پارچه استفاده می‌شوند. این نخ‌ها معمولاً از جنس پشم، کرک یا ابریشم هستند و در رنگ‌های مختلفی رنگرزی می‌شوند تا نقوش مورد نظر را با زیبایی و جذابیت بیشتری بر روی پارچه پیاده‌سازی کنند. استفاده از رنگ‌های طبیعی و دست‌ساز برای ریس‌ها به این هنر، اصالت و زیبایی خاصی می‌بخشد.
عریض
«عریض» به پارچه‌ای اشاره دارد که به‌عنوان زمینه برای دوخت پته استفاده می‌شود. این پارچه‌ها معمولاً از جنس پشمی ضخیم هستند که می‌توانند پایه‌ای محکم برای دوخت نقوش پیچیده و زیبای پته فراهم آورند. عریض به‌دلیل ضخامت و دوام بالا، زمینه‌ای ایده‌آل برای پته‌دوزی است و به هنرمندان امکان می‌دهد تا با دقت و ظرافت بیشتری کار کنند.
در پته‌دوزی، ترکیب هنرمندانه ریس‌های رنگارنگ با پارچه عریض، اثری خیره‌کننده و بادوام خلق می‌کند که یک فرهنگ، یک قصه یا سنت را تعریف می‌کند!